Kamutanrıcılık Nedir?
Kamutanrıcılık (Panteizm) Nedir?
Doğayla tanrıyı özdeş kılan öğretilerin genel adı.
İngiliz düşünür Toland'ın 1705 yılında önerdiği panteizm terimi Türkçemize kamutanrıcılık ya da doğatanrıcılık, heptanrıcılık ve tümtanrıcılık sözcükleriyle çevrilmiştir. Bu anlayışta olan çeşitli öğretilerin ortak yanı, doğayla tanrıyı bir ve aynı şey sayma'larıdır. Ne var ki, çeşitli öğretiler bu sonuca çeşitli yollardan varırlar. Yolların başkalığı, anlayışlarda da temel ayrılıklar meydana getirmektedir. Kökü Platon'da bulunan İskenderiye kamutanrıcılığı'na göre gerçek olan tanrıdır ve her şey tanrıdan türemiştir, böyle olunca da özdeksel evren tinsel bir tözden meydana gelmiş demektir. bu anlayış da iki biçimdir: Evren tanrısal belirmedir savını ileri süren görüşe türümcülük, evren tanrıda içkindir savını ileri süren görüşe içkinci kamutanrıcılık denir. Evrensel bir ruhun doğalaşarak oluşmakta bulunduğunu ileri süren Hegelcilik de bu kamptadır ve bu açıdan oluşçu kamutanrıcılık adını alır.
Bütün bunların karşısında kamutanrıcılığı özdekçi bir anlayışla ileri süren öğretiler yer almaktadır. Doğalcı kamutanrıcılık ya da özdekçi kamutanrıcılık adı altında toplanan bu öğretilere göre gerçek olan evrendir ve tanrı, evrendeki bütün varlıkların toplamıdır, böyle olunca da tanrı, özdeksel bir tözden meydana gelmiş demektir. Kamutanrıcılık terimi, tanrıtanımazlık ve tanrıcılık terimlerine karşı anlamda kullanılır. Temelde düşünsel kökleri antikçağ Yunan stoacılığın dadır. Stoa kamutanrıcılığı, ileri sürdüğü evrenin ruhu anlayışıyla, giderek Hegelciliği ve Spinozacılığı doğurmuştur. Kamutanrıcılık, ilkin özdekçi doğa anlayışını yansıtırken giderek idealist bir yapıya dönüşmüş ve uygunculuk anlayışını yansıtmaya başlamıştır. 19. yüzyıla gelinceye kadar metafiziği fiziğe indirgeyen kamutanrıcılık, günümüzde fiziği metafiziğe indirgeme çabasındadır. Kimi incelemeciler kamutanrıcılığın kökenini Ksenophanes ve Parmenides'e kadar uzatırlar. Kamutanrıcılık, evrensel bir bircilik anlamında ele alınırsa bunun kökleri çok daha eskilere (örneğin Hint mitolojisine) kadar uzatılabilir. Bu anlamda evrenin logos'ca yönetildiğini ileri süren Herakleitos'tan İslam tasavvufuna kadar çok geniş bir alan kamutanrıcı sayılır. Özellikle İslam tasavvufunun vahdeti vücut (varlık birliği) anlayışı katıksız bir doğatanrıcılıktır.